سیستم هدایت الکتریکی قلب شامل هر فرمانی است که موجب انقباض قلب و آغاز فرایند تپش قلب می شود. بافت عضلانی قلب (میوکارد) پس از دریافت هر پالس، فرآیند انقباض را آغاز می کند. در واقع مجموعه ای از این پالس الکتریکی به فرایند تپش قلب ریتم می بخشد. از آنجایی که وجود این سیستم الکتریکی برای تپش قلب الزامی است، برخی از عملکرد های اساسی بدن نظیر خون رسانی به منظم بودن این پالس های الکتریکی وابسته است. در ادامه به اهمیت وجود این سیستم در عملکرد قلب با توضیح دقیق اجزای آن می پردازیم.
شناسایی سیستم هدایت الکتریکی قلب
برای شناسایی این سیستم لازم است با آناتومی قلب آشنا شد. قلب از قسمت های مختلفی تشکیل شده است. اما همان طور که در بالا اشاره کردیم، آغاز عملکرد قلب و تداوم آن نیازمند وجود پالس الکتریکی است. این عملکرد توسط سیستم هدایت الکتریکی قلب کنترل می شود. سلول های ضربان ساز طبیعی که سلول های تخصص یافته هستند، در گره سینوسی آغاز کننده این فرآیند هستند. در صورتی که سیگنال های الکتریکی به درستی در شبکه پورکثیر پخش شود، ابتدا بطن چپ و سپس بطن راست منقبض شده و خون به سمت شریان های درچه آئورت و شریان دریچه ریوری وارد می شود.
اجزای تشکیل دهنده اصلی این سیستم شامل اجزای زیر می شود:
- گره سینوسی – دهلیزی (SA)
- گره دهلیزی – بطنی (AV)
- دسته هیس
- الیاف پورکنژ
بافت گرهی قلب
آیا می دانید بافت گرهی قلباز چه نوع بافتی است؟ دیواره قلب از سه بخش اصلی داخلی، میانی و خارجی تشکیل شده است. هر کدام از این بخش ها شامل قسمت های مختلفی می شود. به عنوان مثال بخش داخلی قلب، دهلیز ها، بطن ها و همچنین پوشش حفره ها را ایجاد می کند. بافت گرهی قلب بخش میانی را تحریک می کند. از قسمت های اصلی این بافت گرهی قلب می توان به گره سینوسی دهلیزی، دهلیزی بطنی می شود. همچنین این بافت گرهی شامل رشته هایی در دیواره های بطن هاست. این رشته ها در میوکارد یا همان بخش میانی قلب قرار دارند.
بخش های سیستم الکتریکی قلب چگونه عمل می کند؟
مراحل سیستم هدایتی قلب برای اتیجاد و کنترل ریتم ضربان قلب با ایجاد پالس های الکتریکی شامل مراحل زیر می شود:
- ایجاد این فرایند توسط گره سینوسی – دهلیزی که در منطقه ای در دهلیز راست قلب قرار دارد، آغاز می شود. این گره شامل سلول هایی است که پیام های الکتریکی را به دهلیز های قلب ارسال می کنند. این پالس، اولین مراحل آغاز فرایند تپش قلب است.
- قسمتی دیگری از سیستم هدایت الکتریکی قلب، گره دهلیزی – بطنی است که در میان قلب قرار دارد. این گره درواقع ارتباط میان دهلیز ها و بطن ها را برقرار و کنترل می کند. عملکرد این گره موجب یک تاخیر بسیار کوتاه (در حدود ۱۲۰ میلی ثانیه) در حرکت پالس های الکتریکی قبل از رسیدن آن به بطن ها می شود. این کار از طریق مسیرهای شاخه الکتریکی در قلب انجام می شود. این تاخیر زمان لازم برای پر شدن بطن ها از خون را ایجاد می کند.
- وظایف سیستم الکتریکی هدایتی قلب در پورکنیژی بطن ها به اتمام می رسد. درواقع سیگنال های الکتریکی از مسیر هایی به نام باندل هیس عبور کرده و در این بخش به دو شاخه راست و چپ تبدیل می شود. به صورت شاخه های عصبی، این سیگنال در تمام بخش بطن پخش می شود.
پایان این فرآیند موجب آغاز تپش قلب با انقباض بطن ها و هدایت خون به شریان های اصلی می شود. به این ترتیب می توان دریافت تولید هر پالس قلبی چگونه موجب ایجاد ضربان قلب می شود.
ایمپالس الکتریکی چیست؟
ایمپالس الکتریکی قلبی درواقع همان سیگنال های الکتریکی ایجاد شده توسط گره سینوسی دهلیزی است. ایمپالس های ایجاد شده همانطور که در بالا اشاره شد، از قسمت های مختلف قلب عبور کرده و به پورکنژ بطن راست و بطن چپ می رسند. به طور کلی می توان گفت هر تپش قلب محصول یک ایمپالس الکتریکی است. بنابراین وجود اختلال در سیستم هدایت الکتریکی قلب می تواند موجب بروز بیماری هایی نظیر آریتمی قلبی شود.
آریتمی قلبی چگونه به وجود می آید؟
آریتمی قلبی به دلیل اختلال در سیستم الکتریکی هدایتی قلب ایجاد می شود. در واقع با تاخیر در ارسال ایمپالس های الکتریکی و یا وجود هرگونه مشکل در این سیستم می تواند دلیلی برای ایجاد آریتمی قلبی باشد. در این مورد معمولا ضربان قلب ناهمانگ می شود که در نهایت موجب افزایش ضربان قلب و یا کاهش ضربان قلب می شود. این مشکل در زبان عامیانه تحت عنوان مشکل برق قلب نیز شناخته می شود. انواع آریتمی قلبی شامل موارد زیر می شود:
- آریتمی تاکیکاردی: تپش بالای ۱۰۰ بار در دقیقه
- آریتمی برادیکاردی: تپش زیر ۶۰ بار در دقیقه
از دلایل آریتمی قلب می توان به موارد زیر اشاره کرد:
- وجود ناهنجاری های مادرزادی
- مصرف دخانیات و یا استفاده از مواد مخدر
- مصرف مشروبات الکلی
- حمله قلبی در اثر بیماری های دیگر
از آنجایی که آریتمی قلبی می تواند به دلایل بالا ایجاد شود، بنابراین عادت های سالم در تغذیه و ورزش روزانه و موارد این چنینی نیز می تواند بر سلامت سیستم هدایت الکتریکی قلب تاثیرگذار باشد.
ضربان قلب
هر تپش قلب شامل یک عملکرد تکراری است. در میان هر تپش قلب، خون وارد قلب می شود. این خون وارد شده به قلب، از بخش دهلیز ها به بطن ها می رود. همینطور در زمان تاخیر ایجاد شده توسط گره دهلیزی – بطنی وارد بطن ها شده و پس از آن به قسمت های مختلف بدن پمپاژ می شود. انجام این عملکرد به صورت سالم نیازمند دستگاه الکتریکی قلب است.
ضربان ساز مصنوعی چه می کند؟
ضربان ساز مصنوعی قلب در واقع جایگزینی برای سیستم هدایت الکتریکی قلب است. این دستگاه با ایجاد پالس های الکتریکی، ایجاد ضربان قلب و ریتم آن را کنترل می کند. این دستگاه ترکیبی از باتری و یک سیستم کامپیوتری کوچک است. ضربان سازهای مصنوعی انواع مختلفی دارند که بسته به نوع و شدت مشکل در سیستم الکتریکی قلب، در زیر پوست سینه کاشته می شود. وجود این دستگاه اهمیت ریتم منظم قلب را یاددآور می شود.