دستگاه‌های ضربان‌ساز که به عنوان پیس‌میکر نیز شناخته می‌شوند، دستگاه‌های پزشکی هستند که برای تنظیم ضربان قلب غیر طبیعی از طریق ارسال پالس‌های الکتریکی به قلب استفاده می‌شوند. این دستگاه‌ها در درجه اول برای درمان برادی‌کاردی ناشی از اختلال عملکرد گره سینوسی یا بلوک دهلیزی-بطنی و سایر بیماری‌های قلبی به کار می‌روند و شروط خاصی برای استفاده دارند که در ادامه این مقاله به توضیح کاملی درباره آن خواهیم پرداخت.
ضربان سازها چگونه کار می کنند؟
قلب شما سیستم الکتریکی مخصوص به خود را دارد که منجر به انجام وظایف دریچه های قلب می شود. هنگامی که سیستم الکتریکی قلب شما نادرست عمل می کند، دریچه های قلب ممکن است به ترتیب نامناسبی منقبض شوند یا خیلی ضعیف فشرده و منقبض شوند تا خون کافی برای بدن شما تامین شود. در این شرایط است که پیس میکرها از تکانه های الکتریکی برای اصلاح این نوع نقص ها استفاده می کنند.
ضربان سازها چه شرایطی را درمان می کنند؟
- بلوک قلبی زمانی رخ می‌دهد که سیگنال‌های الکتریکی بین دهلیزها و بطن‌های قلب به درستی منتقل نمی‌شوند. بلوک قلبی می‌تواند درجات مختلفی داشته باشد و در موارد شدید، نیاز به ضربان‌ساز دائمی است.
- سندرم سینوس بیمار مجموعه‌ای از اختلالات در عملکرد گره سینوسی است که می‌تواند منجر به ضربان قلب آهسته، ضربان قلب سریع (تاکی‌کاردی) یا دوره‌های متناوب از هر دو شود.
- در برخی موارد نارسایی قلبی، به‌ویژه زمانی که بطن‌های قلب به طور هماهنگ منقبض نمی‌شوند (دیس‌سنکرونی بطنی)، از نوع خاصی از ضربان‌ساز به نام پیس‌میکر CRT (Cardiac Resynchronization Therapy) برای بهبود عملکرد قلب استفاده می‌شود.
- گاهی اوقات پس از جراحی قلب، ممکن است به طور موقت به ضربان‌ساز نیاز باشد تا ضربان قلب پایدار شود.
- اگر غش کردن و سنکوپ مکرر ناشی از مشکلات ضربان قلب باشد، ممکن است از ضربان‌ساز برای تنظیم ریتم قلب و جلوگیری از غش استفاده شود.
علائم نیاز به ضربان ساز
| علائم نیاز به ضربان ساز | علائم خاص | توضیحات |
|---|---|---|
| احساس در قفسه سینه | درد قفسه سینه (آنژین صدری) | احساس فشار، سنگینی، سوزش یا درد در قفسه سینه. |
| تعداد ضربان قلب | تاکی‌کاردی (ضربان قلب > 100 bpm) | احساس ضربان قلب سریع و نامنظم. |
| ریتم قلب | برادی‌کاردی (ضربان قلب < 60 bpm) | احساس ضربان قلب کند و ضعف. |
| نظم ضربان قلب | ضربان قلب نامنظم (آریتمی) | احساس پرش یا مکث در ضربان قلب. |
| احساس آگاهی از قلب | تپش قلب | احساس ناخوشایند از ضربان قلب (تپش، کوبش). |
| تنگی نفس | تنگی نفس، به خصوص هنگام فعالیت | احساس کمبود هوا و مشکل در تنفس در هنگام انجام فعالیت‌های بدنی. |
| سرگیجه و ضعف | سرگیجه یا سبکی سر بدون دلیل، حالت تهوع، غش (سنکوپ) | احساس عدم تعادل، سیاهی رفتن چشم، تهوع و از دست دادن هوشیاری موقت. |
| علائم مربوط به گردش خون | ضعف و خستگی زودرس، گیجی، مشکلات تمرکز، افت فشار خون ناگهانی | نشانه‌های کاهش خونرسانی کافی به دلیل عملکرد نامناسب قلب. |
| علائم احتباس مایعات | تورم در مچ پا و شکم، نیاز به چندین بار ادرار کردن در شب | ممکن است نشانه‌ای از نارسایی قلبی باشد که در برخی موارد نیاز به ضربان‌ساز CRT وجود دارد. |
انواع پیس میکر قلب
بسته به مشکل قلبی، نوع خاصی از ضربان سازها با یک تا سه سیم (به نام لید) مورد استفاده قرار می گیرند که عبارت اند از:
↲ ضربان ساز بدون سرب
یک ضربان ساز کوچک (به اندازه یک قرص بزرگ) که با استفاده از روشی مبتنی بر کاتتر وارد می شود. این دستگاه به دیواره داخلی قلب شما متصل است، به این معنی که نیازی به استفاده از سیم ندارد.
↲ ضربان ساز تک حفره ای
ضربان‌ساز تک حفره‌ای، نوعی از ضربان‌ساز است که برای تنظیم ریتم قلب از یک سیم منفرد (لید) استفاده می‌کند که مولد دستگاه را به یکی از حفره‌های قلب متصل می‌نماید. در اغلب موارد، این لید برای کنترل ضربان قلب به بطن راست (حفره پایینی قلب) متصل می‌شود؛ اما بسته به علائم بیمار و نوع خاص ضربان‌سازی مورد نیاز، ممکن است لید به دهلیز راست (حفره بالایی قلب) نیز متصل گردد تا تحریک الکتریکی در آن ناحیه صورت پذیرد. به این ترتیب، ضربان‌ساز تک حفره‌ای با تحریک یک حفره از قلب، به برقراری ریتم منظم آن کمک می‌کند.
↲ ضربان ساز دو حفره ای
ضربان‌ساز دو حفره‌ای از دو سیم (لید) استفاده می‌کند که به دو حفره سمت راست قلب، یعنی دهلیز راست و بطن راست، متصل می‌شوند. پزشک این نوع ضربان‌ساز را برای تنظیم هماهنگ سرعت انقباضات هر دوی این حفره‌ها کار می‌گذارد.
هدف از این کار، کمک به دهلیز و بطن برای همکاری نزدیک و انقباض و استراحت با ریتم مناسب است. این هماهنگی در انقباضات تضمین می‌کند که خون به طور مؤثر از دهلیز راست به بطن راست جریان یابد و بسته به نیازهای خاص ضربان قلب بیمار، دستگاه دو حفره‌ای می‌تواند گزینه درمانی مناسبی محسوب شود.
↲ ضربان ساز دو بطنی
ضربان‌ساز دو بطنی، که به عنوان درمان همگام‌سازی مجدد قلبی (CRT) نیز شناخته می‌شود، نوع خاصی از ضربان‌ساز است که از سه سیم (لید) استفاده می‌کند. دو عدد از این سیم‌ها به حفره‌های پایینی قلب، یعنی بطن راست و بطن چپ، متصل می‌شوند و سیم سوم در حفره بالایی سمت راست قلب، دهلیز راست، قرار می‌گیرد.
این دستگاه CRT برای درمان افرادی به کار می‌رود که به دلیل نارسایی پیشرفته قلبی دچار آریتبهتریمی قلبی شده‌اند. در بسیاری از بیماران مبتلا به نارسایی قلبی، بطن چپ و راست قلب به طور هماهنگ خون را پمپاژ نمی‌کنند. هدف اصلی ضربان‌ساز دو بطنی، هماهنگ کردن انقباضات این دو بطن است تا بتوانند با یکدیگر و به طور همزمان خون را به گردش درآورند.
با ایجاد هماهنگی در انقباض بطن‌ها، قلب قادر خواهد بود خون را به شکل موثرتری پمپاژ کند. این امر می‌تواند به تسکین علائم نارسایی قلبی در بیماران کمک شایانی نماید. به همین دلیل، این روش درمانی به عنوان درمان همگام‌سازی مجدد قلب (CRT) شناخته می‌شود، زیرا عملکرد پمپاژ بطن‌ها را دوباره همزمان می‌کند.
شایان ذکر است که در مواردی بهترین متخصص آریتمی قلبی دستگاه دیگری به نام دفیبریلاتور کاردیوورتر قابل کاشت (ICD) را نیز توصیه کند. اگرچه ICD یک ضربان‌ساز نیست، اما اغلب برای درمان بیماری‌های قلبی مرتبط مانند تاکی‌کاردی بطنی و فیبریلاسیون بطنی مورد استفاده قرار می‌گیرد.
تفاوت پیس میکر و icd چیست؟
ضربان ساز، ضربان های الکتریکی را برای کنترل ریتم قلب شما ارسال می کند، اما نمی تواند برای اصلاح آریتمی شوکی وارد کند. اکثر دفیبریلاتورهای قلبی قابل کاشت جدید (ICD) می توانند همان کار ضربان ساز را انجام دهند و همچنین ریتم های خطرناک قلب را تشخیص دهند. هنگامی که این موارد شناسایی شدند، ICD می تواند یک شوک وارد کند تا قلب شما را به ریتم طبیعی خود بازگرداند.
مزایا و عوارض احتمالی پیس میکر
| مزایا استفاده از پیس میکر | عوارض احتمالی داشتن پیس میکر |
|---|---|
| کاهش علائم ناشی از مشکلات ریتم قلب (درد قفسه سینه، گیجی، تپش قلب، حالت تهوع و غیره) | واکنش‌های آلرژیک (به دارو یا مواد سازنده پیس میکر) |
| جلوگیری از علائم ناخوشایند مانند غش ناشی از آریتمی | لخته شدن خون (قابل پیشگیری با داروهای رقیق کننده خون) |
| نجات جان بیمار با جلوگیری از توقف قلب | اشکال در عملکرد پیس میکر یا سیم‌های آن (جابجایی لید پیس میکر) |
وقتی قلب به کمک نیاز دارد..
دستگاه‌های ضربان‌ساز قلبی، که نقش حیاتی در تنظیم ریتم قلب ایفا می‌کنند، در سه نوع اصلی تک‌حفره‌ای، دوحفره‌ای و سه حفره‌ای (بای‌ونتریکولار) دسته‌بندی می‌شوند. پیس‌میکرهای تک‌حفره‌ای با یک الکترود در دهلیز یا بطن راست، ضربان‌سازی ساده‌ای را ارائه می‌دهند. در مقابل، نوع دوحفره‌ای با دو الکترود در هر دو دهلیز و بطن، امکان هماهنگی دقیق‌تر بین این دو حفره را فراهم می‌سازد.
نهایتاً، پیس‌میکرهای سه حفره‌ای که برای بیماران مبتلا به نارسایی قلبی به کار می‌روند، با سه الکترود در دهلیز راست و هر دو بطن، به بهبود عملکرد انقباضی قلب کمک می‌کنند. انتخاب نوع مناسب این دستگاه‌ها بر اساس وضعیت بالینی منحصربه‌فرد هر بیمار و تشخیص تخصصی پزشک صورت می‌گیرد.