خیلی از ما روزمان را با یک فنجان قهوه یا چای شروع می‌کنیم؛ نوشیدنی‌هایی که به‌خاطر داشتن کافئین، هم انرژی می‌دهند و هم تمرکز را بالا می‌برند. اما اگر ضربان قلبتان گاهی نامنظم می‌شود یا پزشک برای شما آریتمی قلبی تشخیص داده، این سوال مهم است که آیا مصرف کافئین میتواند آریتمی قلبی را تشدید کند؟ این دغدغه طبیعی است، چون آریتمی یکی از مشکلات قلبی است که در صورت کنترل‌نشدن میتواند کیفیت زندگی و حتی سلامت فرد را تهدید کند و قهوه هم به طور عادی ضربان قلب اکثر افراد را بالا میبرد. به همین دلیل در ادامه این مقاله تاثیر کافئین بر آریتمی قلب، عوامل موثر بر تشدید آن و توصیه‌های پزشکی در اینباره را بررسی کرده ایم.
تعریف حالت آریتمی و تپش قلب
ضربان قلب هر فرد سالمی در حالت استراحت و به صورت طبیعی بین ۶۰ تا ۱۰۰ ضربه در دقیقه می باشد. هرگونه تغییر در تعداد ضربان قلب خارج از محدوده ی طبیعی که ذکر کردیم به عنوان آریتمی قلبی در نظر گرفته می شود. در واقع آریتمی قلبی به ضربان قلب غیر طبیعی گفته می شود که به دلیل سیگنال های غیرطبیعی ایجاد می شوند.
انواع آریتمی ها عبارتند از:
- ضربان قلب سریع (تاکی کاردی)
- ضربان قلب کند (برادی کاردی)
- ضربان قلب نامنظم
قلب در هنگام هر تپش ریتم منظمی دارد که در حالت عادی احساس نمی شود اما زمانی که ضربان قلب بسیار سریع و با شدت باشد شما می توانید تپش هر ضربان قلب را به خوبی احساس نمایید که به این حالت اصطلاحا تپش قلب گفته می شود. عوامل مختلفی ممکن است منجر به تپش قلب شود که عبارت است از:
- استرس و فشارهای روحی که زمینه ساز تپش قلب عصبی است
- ورزش کردن یا انجام فعالیتهای سنگین بدنی
- داروهای خاص
- مصرف برخی مواد غذایی محرک مانند کافئین
آریتمی های قلبی در اغلب موارد مشکل خاصی برای فرد ایجاد نمی کنند و پس از مدت زمان کوتاهی برطرف می شوند اما گاهی اوقات ممکن است به دلیل یک مشکل جدی ایجاد شوند که دلیل آن باید مورد ارزیابی و بررسی قرار بگیرد و عدم درمان آریتمی قلبی آن ممکن است عوارضی مانند تهدید زندگی را در بر داشته باشد.
تاثیر کافئین بر بدن و ضربان قلب
کافئین ماده ی تلخی است که به طور طبیعی در بیش از ۶۰ گیاه از جمله دانه های قهوه و برگ های چای یافت می شود. کافئین مصنوعی نیز در تولید برخی داروهای، غذاها و نوشیدنی ها مانند نوشیدنی های انرژی زا، آدامس ها، تنقلات و ….کاربرد فراوانی دارد اما به طور عمده اکثر مردم کافئین دریافتی خود را از نوشیدنی هایی مانند چای، قهوه و نوشابه های انرژی زا دریافت می نمایند.
برخی از اثراتی که کافئین بر بدن می گذارد عبارت است از:
- تحریک سیستم عصبی مرکزی و افزایش انرژی و احساس هوشیاری
- ادرار آور (کمک به خارج ساختن آب و نمک اضافی از بدن)
- ترشح اسید معده که می تواند منجر به احساس سوزش معده شود
- اختلال در جذب کلسیم بدن
- افزایش فشار خون
یک ساعت پس از مصرف کافئین، اثرات آن به اوج می رسد و به مدت ۴ تا ۶ ساعت میتواند باقی بماند.
مکانیسم اثر کافئین بر سیستم قلبی-عروقی
کافئین یک محرک سیستم عصبی مرکزی است که با مسدود کردن گیرنده‌های آدنوزین در بدن عمل می‌کند. این فرآیند باعث افزایش ترشح هورمون‌هایی مانند آدرنالین می‌شود که نتیجه آن افزایش ضربان قلب، بالا رفتن فشار خون موقت و تحریک عضله قلب است. این تغییرات برای افراد سالم موقتی و بی‌خطر است، اما برای بیماران با مشکلات قلبی مخصوصا آریتمی، میتواند چالش‌آفرین و حتی خطرناک باشد.
کافئین برای قلب ضرر دارد؟
کافئین به‌طور کلی برای قلب همه افراد ضرر ندارد، اما میزان و شرایط مصرف آن اهمیت زیادی دارد. در افراد سالم، مصرف متعادل کافئین (مانند ۱ تا ۲ فنجان قهوه در روز) مشکلی ایجاد نمی‌کند و حتی برخی مطالعات فوایدی مانند بهبود هوشیاری و کاهش خستگی نشان داده‌اند. اما در بیماران مبتلا به آریتمی قلبی یا مشکلات زمینه‌ای قلبی، کافئین میتواند باعث افزایش ضربان، تشدید تپش قلب و بروز نامنظمی ضربان شود. بنابراین، اعتدال در مصرف و مشورت با پزشک برای تعیین مقدار مجاز کافئین ضروری است.
ارتباط مصرف کافئین با افزایش ضربان قلب
حتما تجربه کرده‌اید بعد از نوشیدن چند فنجان قهوه یا نوشابه انرژی‌زا، تپش قلبتان تندتر شود. در اکثر افراد به خصوص آن ها که سطح استرس بالاتری را تجربه میکنند، مصرف بیش از حد کافئین میتواند به تاکی‌کاردی (افزایش ضربان قلب) منجر شود. هرچند مطالعات نشان داده‌اند مصرف متعادل کافئین در بیشتر افراد سالم باعث آریتمی پایدار نمی‌شود، اما در بیماران قلبی حساسیت بیشتری دیده می‌شود.
کافئین باعث آریتمی قلبی می شود؟
سالها محققان بر این باور بودن که مصرف کافئین منجر به افزایش ضربان قلب می شود، اما نتایج تحقیقات اخیر نشان می دهد که مصرف کافئین لزوماً در تمام افراد منجر به آریتمی قلبی نمی شود.
افرادی که ممکن است با مصرف کافئین دچار آریتمی قلبی شوند:
- افرادی که نسبت به کافئین حساسیت دارند.
- افرادی که دچار بیماریهای قلبی هستند.
- افرادی که تازه مصرف نوشیدنی های کافئین دار را شروع کرده اند، چون پس از مدتی بدن نسبت به این ماده سازگار می شود و علائمی مانند تپش قلب پس از مصرف کافئین کاهش می یابد.
تاثیر کافئین بر آریتمی‌های مختلف قلبی
کافئین بسته به نوع آریتمی قلبی که فرد درگیری آن باشد، اثر متفاوتی بر بدن میگذارد که در جدول زیر به آن پرداخته ایم:
| نوع آریتمی قلبی | تاثیر احتمالی کافئین |
|---|---|
| تاکی‌کاردی (ضربان تند) | تشدید ضربان و بی‌قراری قلب |
| فیبریلاسیون دهلیزی | افزایش احتمال بروز اپیزود در برخی بیماران |
| ضربان زودرس بطنی (PVC) | افزایش تپش‌های ناگهانی در مصرف زیاد |
| آریتمی‌های خفیف | بدون تغییر قابل‌توجه در مصرف محدود |
عوامل موثر بر شدت اثر کافئین بر قلب
- هرچه دوز بالاتر باشد، احتمال تپش قلب بیشتر می‌شود.
- حساسیت ژنتیکی، سن و جنسیت می‌توانند نقش داشته باشند.
- بیماران با فیبریلاسیون دهلیزی یا نارسایی قلبی باید احتیاط بیشتری کنند.
- مصرف همزمان برخی داروهای قلبی با کافئین تداخل دارند.
چه میزان کافئین برای بیماران قلبی خطرناک است؟
براساس تحقیقات انجام شده توسط انجمن قلب آمریکا، مصرف روزانه تا ۲۰۰ میلی‌گرم کافئین (حدود ۲ فنجان قهوه) برای بیشتر افراد بی‌خطر است. اما بیماران مبتلا به آریتمی باید این میزان را حتما با توصیه پزشک تنظیم کنند. در برخی موارد حتی مقدار کم هم میتواند علائم آریتمی قلبی را تشدید کند.
چه مدت بعد از مصرف کافئین علائم آریتمی ظاهر می‌شوند؟
کافئین پس از مصرف خیلی سریع وارد جریان خون می‌شود و حدود ۳۰ دقیقه تا یک ساعت بعد به بالاترین سطح خود در بدن می‌رسد. اثرات آن میتواند بین ۳ تا ۶ ساعت باقی بماند و در این مدت احتمال بروز تپش قلب یا ضربان نامنظم بیشتر است. شدت این علائم به مقدار مصرف، حساسیت فردی و وجود بیماریهای زمینه‌ای قلبی بستگی دارد. حتی یک فنجان قهوه هم میتواند در افراد مستعد، علائم آریتمی را برانگیزد. بنابراین پیگیری منظم و مشورت با پزشک اهمیت زیادی دارد.
آریتمی قلبی در اثر قهوه
جایگزین بیماران قلبی برای نوشیدنی‌های کافئین‌دار
بیماران قلبی که باید مصرف کافئین خود را محدود کنند، می‌توانند به‌جای قهوه و نوشابه‌های انرژی‌زا از گزینه‌های سالم‌تری استفاده کنند. دمنوش‌های گیاهی مثل بابونه، به‌لیمو یا گل گاوزبان البته بدون افزودنی و با مشورت پزشک، می‌توانند آرام‌بخش و مفید باشند. همچنین قهوه بدون کافئین (decaf)، چای سبز رقیق، آب و آب‌میوه‌های طبیعی هم انتخاب‌های مطمئن‌تری برای کاهش خطر آریتمی قلبی هستند.
مصرف چای نیز مانند قهوه آریتمی ایجاد می‌کند؟
چای هم مانند قهوه حاوی کافئین است اما مقدار آن کمتر است. مصرف متعادل چای، به‌ویژه اگر پررنگ نباشد، مشکلی برای بیشتر بیماران قلبی ایجاد نمی‌کند. با این حال، نوشیدن مداوم یا چای غلیظ میتواند در برخی افراد باعث تشدید ضربان قلب شود. بهترین راه، رعایت اعتدال و توجه به واکنش بدن خود فرد است.
عوارض مصرف بیش از حد کافئین
به طور کلی اکثر افراد می توانند تا ۴۰۰ میلی گرم کافئین را به خوبی تحمل نمایند اما در صورت مصرف بیش از این مقدار ممکن است مشکلاتی ایجاد شود که برخی از آنها عبارتند از:
- احساس بی قراری و لرزش
- بی خوابی
- سردرد و سرگیجه
- کم آبی بدن
- اضطراب
- افزایش ضربان قلب
توصیه پزشک برای مصرف کافئین در بیماران قلبی
- مصرف کافئین را به‌صورت تدریجی و کنترل‌شده کاهش دهید.
- قبل از تغییر رژیم غذایی، با پزشک یا متخصص قلب مشورت کنید.
- به علائم بدن خود گوش کنید؛ اگر بعد از نوشیدنی کافئین‌دار تپش قلب گرفتید، مصرف را محدود کنید.
- از نوشیدنی‌های انرژی‌زا به‌طور کامل پرهیز کنید.
کافئین دوست یا دشمن قلب شما؟
کافئین ماده‌ای است که اگرچه در زندگی روزمره بسیاری از افراد نقش پررنگی دارد، اما در بیماران مبتلا به آریتمی قلبی میتواند به تشدید تپش یا نامنظمی ضربان قلب منجر شود. بهترین راه، رعایت تعادل در مصرف و انتخاب جایگزین‌های سالم مثل دمنوش‌های گیاهی یا قهوه بدون کافئین است. در عین حال، توجه به علائم بدن و مشورت با پزشک اهمیت اساسی دارد. دکتر علیرضا قربانی شریف؛ بهترین متخصص آریتمی قلبی تاکید می‌کند که مدیریت صحیح مصرف کافئین و پایبندی به سبک زندگی سالم، میتواند به بیماران کمک کند تا ضمن بهره‌بردن از نوشیدنی‌های مورد علاقه‌شان، سلامت قلب خود را نیز حفظ کنند.